کد مطلب:19116 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

چگونه خداوند كسي را نسبت به خودش غافل مي كند و چه مي شود كه شخص خود را فراموش ميكند؟

براي روشن شدن اين نكته كه چگونه خداوند كسي را نسبت به خودش غافل مي كند و چه مي شود كه شخص خود را فراموش مي كند, توجه به آيه سوره مباركه انفال راهگشاست. در سوره «انفال» مي فرمايد: «يا أَيُها الَّذِين امَنوا استَجيبوا لله ولِلرسول إِذا دَعاكم لِما يُحييكُم واعلَموا أن لله يحول بين المرء وقلبه» انفال/24. [دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد, آنگاه كه شما را به چيزي مي خواند كه شما را زنده مي كند و بدانيد خداوند, ميان انسان و قلب او حايل مي شود.] گرچه اصل كلي آن است كه همه دستورهاي الهي عامل حيات معنوي انسان هاست, ليكن چون آيه مذكور در سياق جهاد و دفاع از اسلام آمده, به نظر مي رسد كه جهاد و دفاع گرچه شهادت را به همراه دارد، ولي عامل حيات عموم است. ولي بايد توجه داشت كه نه مورد مخصص است و نه سياق آيه كه جهاد و دفاع از اسلام است, مخصص عموم يا مقيد اطلاق خواهد بود.

در واقع اصل كلي آن است كه تمام دستورها و دعوت هاي خاتم انبيا(ص) عامل حيات است. در تأييد اين اصل نقل شده كه: «مردي مشغول خواندن نماز بود, رسول الله(ص) او را صدا كرد, آن شخص نماز خود را ادامه داد با تمام شدن نماز, خدمت رسول الله رسيد. حضرت به او فرمود: وقتي كه تو را دعوت كردم چرا جواب ندادي؟ گفت: مشغول نماز بودم. حضرت رسول(ص) فرمود: مگر نمي داني كه خدا فرموده: «استجيبوا لله وللرسول إذا دعاكم لما يُحييكُم» اگر دعوت مرا اجابت مي كردي به حيات مي رسيدي و به حقيقتي دسترسي پيدا مي كردي كه شما را زنده مي كند. آن شخص گفت: ندانستم, اكنون كه دانستم در هر محل كه مرا بخواني اجابت مي كنم. اگر چه در نماز باشد» (تفسير ابوالفتح رازي، 2/522). هم اين روايت تاريخي شاهد عموم و اطلاق آيه است و هم آن اصل كلي كه از خود آيه استفاده مي شود.

تمام دعوت هاي الهي به وسيله رسول الله(ص) عامل حيات انسان است. چنان كه در سورة «يس» مي فرمايد: «لينذر من كان حيا» يس/70 قرآن كريم كسي را انذار مي كند و از عذاب معاد مي ترساند كه زنده بوده و فطرتش را خاموش نكرده باشد. از شواهد گوناگون مي توان استفاده كرد كه همه دستورهاي الهي حيات بخش است؛ ولي آيه ياد شده در سياق آيات جهاد است و مضمون آن اين است كه اگر شما را عليه كفار به مبارزه فرا خوانديم, به جهاد با آنان برخيزيد؛ زيرا اين مبارزه و مقائله با كفار, شما را زنده مي كند.

همان طور كه اجراي حكم قصاص, گرچه مرگ جاني و قاتل را به همراه دارد, ليكن جامعه را زنده مي كند و حيات فردي و حيات سالم اجتماعي در پرتو تحقق قانون الهي قصاص محقق مي شود: «ولَكُم في القِصاص حَيوةٌ يا أوُلي الأَلباب» بقره/179. جهاد و دفاع در راه خدا نيز حيات جامعه را تأمين مي كند شهادت در راه خدا, هم موجب حيات معقول شهيد مي شود و هم زمينه ساز حيات سالم جامعه مي گردد. پس از آن كه در سياق احكام جهاد و دفاع از حريم دين, مسئله حيات بخشي به وسيله آن را مطرح كرد و اعلام داشت اجابت دعوت به سوي جهاد عالم حيات سالم و معقول امت است, فرمود: «واعلموا أن الله يحول بين المرء وقَلبِه وأنه إليه تُحشَرون» انفال/24. بين انسان و قلب او, خدا فاصله مي شود و در قيامت همگان به سوي او گردآوري مي شوند.

قلب انسان همان حقيقتي است كه واقعيت وي را تأمين مي كند, پس وقتي گفته مي شود بين انسان و قلب او, يعني بين انسان و خود او؛ چون انسان صمد نيست, بلكه اجوف و درون تهي است و صمديت مخصوص خداي سبحان است و با امكان ذاتي سازگار نيست. ليكن قدرت و علم همان موجود صمد, بين انسان و پايگاه فكري وي, بين انسان و پايگاه تصميم گيري او, بين انسان و بينش او, بين انسان و گرايش او, بين انسان و عقل نظري او, بين انسان و عقل عملي او و خلاصه بين انسان و خود انسان, فاصله مي شود.

چون قدرت خدا, بين انسان و ذات او و بين انسان و صفات او و بين انسان و افعال او حايل مي شود, اگر خدا بخواهد جلوي توجه انسان به خودش را بگيرد, توفيق شناخت نفس خويش را از خود او سلب مي كند. البته چون حقيقت انسان داراي مراتب گوناگوني است – بعضي از مراتب او طبيعي, برخي نباتي, بعضي حيواني و مرتبه والاي او انساني است – در صورت گرايش به تبه كاري, توفيق توجه به مرحله عاليه از او سلب مي شود, به طوري كه اگر كسي به ياد خداي سبحان متذكر نباشد و دستورهاي الهي را فراموش كند. به كيفر دردناكي مبتلا مي شود و آن اين كه حقيقت خود را از ياد مي برد. «نسوا الله فَأَنْسيهُم أَنْفُسَهم» يعني در اين هنگام خداي سبحان آن حقيقت فطري و اصيل را از ياد خود انسان مي برد و انسان خودش را گم مي كند.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)